Prof. Dr. Cengiz Atlı : “Sarıkamış harekatının emeli; işgal altında kalan Kars‘ın, Sarıkamış’ın, Kağızman’ın ve Iğdır‘ın kurtarılmasıdır”
IĞDIR – 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordusunun Rus işgali altındaki toprakları kurtarmak için başlattığı Sarıkamış Harekatı’nda şehit düşen askerler için harekatın 109’uncu yılında anma aktiflikleri düzenlenirken o devirde yaşanılanları Iğdır Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cengiz Atlı anlattı.
Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’na fiilen girdikten çabucak sonra Harbiye Nazırı Enver Paşa’yı tıpkı vakitte Osmanlı III. Ordu Kumandanı olarak Sarıkamış Kuşatma Harekatını şahsen yürüttüğünü belirten Iğdır Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cengiz Atlı, Enver Paşa’nın kuşatma planını uygulamak için 22 Aralık 1914’de başlattığı taarruzun Birinci Dünya Harbi’nin en acı sayfalarından birini oluşturduğunu söyledi.
Enver Paşa’nın şahsen kendisinin de belirttiği üzere burada ordu yalnızca düşmana karşı değil “havanın ve yerin” gösterdiği muhalefete karşı da gayret etmek zorunda kaldığını belirterek; “Asker birçok vakit yolu olmayan, ya da bir-bir buçuk metreye varan karla kaplı olan, geçit vermeyen 3500 metre yüksekliğindeki dağ yollarını aşmak zorunda kalmıştır. O denli ki 19 Aralık ile 10 Ocak tarihleri ortasında bölgedeki ortalama hava sıcaklığı -20 ile -25 dereceye kadar düşmüştü. Enver Paşa’nın kendi karargahı bile 25 Aralık ile 2 Ocak tarihleri ortasını çadırsız geçirmek zorunda kalmış ve birtakım karargah subaylarının ayak parmaklarının donduğu görülmüştür. Ordu, ulaşım zahmeti nedeni ile yalnızca dört güne yetecek kadar yiyeceği beraberinde götürmüş ve 25 Aralık ile 27 Aralık akşamına kadar, iki gün yalnızca ekmek ile zeytin yemek zorunda kalmıştır. Bütün bu sebeplerden ötürü Sarıkamış önlerine lakin yorgun ve bitkin halde bir avuç asker ulaşabilmiştir. Bu felaketin en kıymetli nedeni, araç ve gereç yetersizliğinden ötürü, kolordular ortasında güzel bir muhaberenin kurulamamış olmasıydı” dedi.
Sarıkamış harekatının gayesi işgal altında kalan Kars‘ın, Sarıkamış’ın, Kağızman’ın ve Iğdır’ın işgal altında kurtarılmasıdır diyen Atlı; ” Enver Paşa’nın o periyottaki Erkan’ı Harbiye’nin başına geçmesinden sonra birinci hareketinin birincisi Sarıkamış olmuştur. Sarıkamış’ın o periyotta hareket itibariyle Aralık ayında başlayıp Ocak ayında neticelenen bir harekattır. Tabiat kaideleri bakımından iklim koşulları bakımından epeyce sıkıntı bir harekattır. Zira o devirde Aralık ayındaki kışın en sert olduğu devirlerde bilhassa iklimin en sert olduğu periyotlarda ve oradaki askerlerin Allahuekber dağında yaşayarak yaklaşık 2 metreye yakın bir kar ortasında Sarıkamış ile uğraşması hakikaten kolay değildir” dedi.
Şehit sayısı ile ilgili kesin bir bilginin olmadığını belirten Atlı; “O devirde Sarıkamış hareketine katılanlara baktığımızda yaklaşık aşikâr bir sayı mesela birtakım kaynaklarda şehit sayısı 30 bin 60 bin 90 bin ortasında verilir ancak biz kesin neticeyi bilmiyoruz. Kesin neticeyi bilmememizin sebebi o periyotta kaybolanları olması, yabanî hayvanlar tarafından parçalananların olması bilhassa firarilerin olmasından ötürü kesin bir sayı veremiyoruz. Osmanlı arşiv kaynaklarında gerekse Cumhuriyet arşiv kaynaklarında kesin ve net ve sayıya ulaşamıyoruz ancak şehit sayımız çok fazladır. Enver Paşa’nın bu harekattan emeli öncelikle Sarıkamış’tan Kafkaslara kadar ulaşan bir Panturancılık fikrini gerçekleştirmekti. Ama bu harekat o devirdeki kış kuralları ikincisi iletişimsizlik istenilen neticeyi sağlayamadı” dedi.
Rusların asıl maksadının sıcak denizlere inmek olduğunu lisana getiren Atlı; “Savaşın sonunda kaybedilen bu savaştan sonra Ruslar ileri bir harekete geçerek Muş’u, Erzurum ve Bitlis’e kadar 1916 yılına kadar geniş bir hareket düzenleyerek bir kalkışmaya kalktılar. Rusların buradaki gaye aslında işgal değil ilhak etmekti yani kendilerine kattılar. Bilhassa yeni bir Kars inşa ettiler. Kars Serhat kentimiz Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayan kentimiz en kıymetli geçiş noktamızdır. Zira en kıymetli geçiş kapılarımızdan biri Kars’tır. Enver Paşa’nın en kıymetli hedefi bilhassa Erzurum’dan itibaren Sarıkamış ve Kars’ı ele geçirmek ve o periyottaki Vilayat-ı Sitte sonlarına tekrar ulaşmaktır. Zira Berlin antlaşması ile birlikte Kars, Ardahan ve Batum’u kırk yıl mühletince Rus işgaline bırakmışlardı. Iğdır’ın işgal tarihi biraz daha farklıdır. 1828 Türkmençay Antlaşması ile elimizden çıkan bir Iğdır yaklaşık 1920 yılına kadar işgal altında kalmıştır. Hasebiyle bu bölgelerin kurtarılması bizim için çok değerli zira Ruslar bu bölgeyi elde ettikleri vakit evvel nüfus yapısını idari yapıyı değiştirmeyi amaçladılar. Vilayetler kurarak etnik yapıyı değiştirmek için oluşumlara gittiler. Rusların buradaki hedefleri burayı elde ederek sıcak denizlere inmekti” dedi.
Sarıkamış harekatının birçok sebebin olduğunu kaydeden Atlı; “Yaklaşık 30 bin ile 60 bin şehitten bahsediyoruz. Kimi kaynaklarda bu 90 bine kadar çıkıyor. Bu çok büyük bir hezimettir. Soğuk kar kurallarında, iklim koşullarında bilhassa iletişimsizlik, cephaneler ortasındaki uyumsuzluk bu cephenin başarısız olmasında en büyük etkendir” dedi.
Kaynak: İhlas Haber Ajansı / Mahallî
News
